Cây xà cừ, hay còn gọi là cây sọ khỉ, có tên khoa học là Khaya senegalensis. Đây là một trong những loài cây bóng mát phổ biến ở Việt Nam và nhiều quốc gia nhiệt đới khác. Với thân gỗ to lớn, tán lá rậm rạp và tuổi thọ lâu đời, cây xà cừ được trồng rộng rãi ở các khu đô thị, công viên và ven đường nhằm mang lại bóng mát và cải thiện cảnh quan. Vậy cây xà cừ có tác dụng gì trong đời sống và kinh tế? Hãy cùng Cây Cảnh Flora tìm hiểu chi tiết qua bài viết này.
1. Tổng quan về cây xà cừ
a. Đặc điểm hình thái của cây xà cừ
Cây xà cừ thuộc họ Xoan (Meliaceae), có thể cao từ 30 - 50m khi trưởng thành. Thân cây to, thẳng, với vỏ ngoài sần sùi và có màu xám hoặc nâu nhạt. Thân cây thường có các đường nứt dọc, tạo vẻ ngoài cổ kính và mạnh mẽ. Khi cây già, vỏ thân cây có thể dày lên và bong ra thành từng mảng.
Hệ thống rễ của cây xà cừ rất phát triển. Cây có rễ cọc cắm sâu vào lòng đất, giúp giữ cây vững chắc trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Tuy nhiên, hệ rễ phụ cũng phát triển mạnh mẽ, có thể nổi lên trên mặt đất và làm hỏng các công trình, vỉa hè nếu không được quản lý tốt.
b. Tán lá và hoa, quả
Tán lá cây xà cừ rộng và dày, tạo thành hình chóp tròn hoặc bầu dục, mang lại bóng mát rộng lớn. Lá xà cừ có dạng lông chim, màu xanh đậm, với các lá nhỏ mọc xen kẽ nhau, mặt dưới nhạt màu hơn. Hoa xà cừ nhỏ, màu trắng hoặc vàng nhạt, mọc thành chùm. Quả xà cừ có dạng hình cầu, khi chín có màu nâu và chứa nhiều hạt nhỏ, bên trong có lớp nhựa dính.
2. Cây xà cừ có tác dụng gì?
Cây xà cừ không chỉ mang lại giá trị cảnh quan mà còn có nhiều công dụng trong y học và kinh tế. Dưới đây là một số lợi ích nổi bật mà cây xà cừ mang lại:
a. Tác dụng cung cấp bóng mát và làm đẹp cảnh quan
Một trong những công dụng chính của cây xà cừ là tạo bóng mát và làm đẹp cảnh quan. Nhờ vào tán lá rộng và dày, cây xà cừ giúp giảm nhiệt độ không khí, mang lại không gian mát mẻ và thoáng đãng. Đây là lý do tại sao cây được trồng phổ biến ở các thành phố lớn, công viên, và khu dân cư.
Trồng cây xà cừ dọc các con đường lớn cũng giúp ngăn chặn bức xạ nhiệt từ mặt trời, cải thiện chất lượng không khí và mang lại vẻ mỹ quan xanh mát. Nhờ đặc điểm này, cây xà cừ góp phần quan trọng trong việc làm giảm hiệu ứng đảo nhiệt đô thị và nâng cao chất lượng cuộc sống của cư dân.
b. Tác dụng bảo vệ môi trường và chống xói mòn
Hệ rễ cây xà cừ phát triển mạnh giúp giữ đất và ngăn chặn xói mòn, đặc biệt là ở những vùng đất dễ bị sạt lở như ven sông, bờ biển hay vùng đất dốc. Rễ cây bám chắc vào đất, tạo lớp bảo vệ tự nhiên giúp duy trì sự ổn định của lớp đất mặt. Điều này rất có lợi cho việc bảo tồn môi trường sinh thái, đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu và sự mất cân bằng môi trường hiện nay.
Ngoài ra, cây xà cừ còn giúp hấp thụ khí CO2, cải thiện chất lượng không khí và cung cấp khí oxy, góp phần giảm ô nhiễm không khí ở các khu vực đô thị đông đúc.
c. Giá trị kinh tế từ gỗ xà cừ
Gỗ xà cừ được xếp vào nhóm gỗ quý, có giá trị kinh tế cao. Gỗ xà cừ có màu đỏ nâu đặc trưng, vân gỗ đẹp, và rất bền. Nó không bị mối mọt tấn công và có độ cứng chắc cao, nên được sử dụng rộng rãi trong ngành công nghiệp chế tác nội thất. Gỗ xà cừ thường được dùng để sản xuất bàn ghế, giường tủ, sàn gỗ, hoặc các đồ mỹ nghệ cao cấp.
Ngoài ra, gỗ xà cừ còn được ứng dụng trong ngành xây dựng, đặc biệt là làm cột nhà, cầu, hay thậm chí đóng tàu thuyền. Sự bền bỉ và khả năng chịu lực tốt giúp gỗ xà cừ trở thành lựa chọn lý tưởng cho nhiều công trình.
3. Cây xà cừ trong y học dân gian
Không chỉ mang lại giá trị về mặt kinh tế, cây xà cừ còn được biết đến với một số tác dụng chữa bệnh trong y học dân gian. Theo các nghiên cứu và kinh nghiệm truyền thống, các bộ phận của cây như vỏ, lá và hạt đều có thể được sử dụng để điều trị một số bệnh lý.
a. Vỏ cây xà cừ
Vỏ cây xà cừ chứa nhiều hợp chất có tính kháng viêm và kháng khuẩn. Trong y học cổ truyền, vỏ cây thường được sắc làm nước uống để điều trị các chứng bệnh như sốt rét, tiêu chảy, và viêm nhiễm. Nước sắc từ vỏ cây cũng được dùng để xoa bóp ngoài da nhằm giảm đau nhức cơ bắp và xương khớp.
Ngoài ra, vỏ cây xà cừ còn được sử dụng để điều trị bệnh trĩ. Khi kết hợp với một số thảo dược khác, vỏ cây có thể giúp giảm sưng, giảm viêm và làm dịu các cơn đau do trĩ gây ra.
b. Lá cây xà cừ
Lá cây xà cừ cũng có tác dụng kháng khuẩn và chống viêm. Lá có thể được giã nhuyễn để đắp lên vết thương nhằm ngăn ngừa nhiễm trùng. Ngoài ra, lá xà cừ được dùng làm thuốc đắp để giảm sưng viêm ở những vùng bị bầm tím hoặc sưng tấy.
c. Hạt xà cừ
Hạt của cây xà cừ chứa tinh dầu và các hoạt chất có khả năng diệt ký sinh trùng. Ở một số nơi, hạt xà cừ được nghiền nhuyễn và dùng để điều trị các bệnh ngoài da hoặc làm thuốc tẩy giun cho gia súc.
4. Ứng dụng và cách chăm sóc cây xà cừ
a. Trồng cây xà cừ ở đâu?
Cây xà cừ thích hợp trồng ở những nơi có không gian rộng rãi và đất có độ ẩm cao. Do cây phát triển to lớn, cần tránh trồng gần các công trình nhà ở hay các khu vực có hạ tầng ngầm để hạn chế rủi ro từ hệ rễ phát triển mạnh. Cây xà cừ cần ánh sáng đầy đủ để sinh trưởng, vì vậy nên trồng ở nơi có ánh nắng mặt trời trực tiếp.
b. Kỹ thuật trồng và chăm sóc
Giai đoạn trồng cây con: Khi trồng cây con, cần chú ý tưới nước đầy đủ, đặc biệt trong những tháng đầu sau khi trồng. Cây xà cừ không yêu cầu quá nhiều về đất, nhưng đất cần thông thoáng, thoát nước tốt.
Bón phân: Cây xà cừ cần được bón phân định kỳ, đặc biệt trong giai đoạn sinh trưởng mạnh từ năm thứ 2 đến thứ 5. Sử dụng phân hữu cơ hoặc phân NPK để giúp cây phát triển nhanh chóng và khỏe mạnh.
Cắt tỉa: Cần cắt tỉa cành khô hoặc cành yếu định kỳ để đảm bảo cây không bị sâu bệnh và giữ cho tán cây luôn gọn gàng, khỏe mạnh. Khi cây trưởng thành, cần theo dõi để cắt bỏ những cành dễ gãy nhằm tránh gây nguy hiểm khi gặp thời tiết xấu.
c. Phòng trừ sâu bệnh
Cây xà cừ có thể bị một số loại sâu bệnh như sâu đục thân, rệp sáp, hoặc nấm gây hại cho lá. Để bảo vệ cây, cần phun thuốc trừ sâu định kỳ hoặc sử dụng các biện pháp sinh học để tiêu diệt sâu bệnh. Việc kiểm tra sức khỏe của cây thường xuyên cũng giúp phát hiện sớm các vấn đề và xử lý kịp thời.
5. Cây xà cừ và ý nghĩa trong văn hóa
Cây xà cừ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng của hệ sinh thái. Cây giúp điều hòa không khí, cung cấp nơi trú ẩn cho các loài chim và côn trùng, và góp phần giữ đất vững chắc, đặc biệt ở những khu vực dễ bị sạt lở.
Cây xà cừ là một món quà thiên nhiên đầy giá trị, không chỉ làm đẹp cảnh quan mà còn mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Hiểu và bảo vệ loài cây này là điều cần thiết để chúng ta có thể tận hưởng một môi trường sống xanh, sạch và bền vững hơn. Nếu bạn đang tìm kiếm một giải pháp làm đẹp không gian sống hay cải thiện cảnh quan đô thị, cây xà cừ chắc chắn là một lựa chọn đáng cân nhắc.
Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, cây xà cừ cũng có một số nhược điểm, như rễ nổi có thể làm hỏng vỉa hè hoặc đường xá. Bên cạnh đó, khi cây già, cành lớn có nguy cơ gãy, đặc biệt trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Vì vậy, việc quản lý và kiểm tra cây định kỳ là cần thiết để đảm bảo an toàn.
Xem thêm: Cây Ngọc Ngân Đỏ Biểu Tượng Của Sự Thịnh Vượng Và May Mắn
