Đông trùng hạ thảo là gì? Công dụng, cách dùng và tác dụng phụ

Đông trùng hạ thảo vốn được biết đến là một loại dược liệu quý hiếm và đắt tiền trong Đông Y với nhiều lợi ích về sức khỏe tuyệt vời cho mọi đối tượng. Mời bạn cùng tìm hiểu thêm thông tin tác dụng của đông trùng hạ thảo trong bài viết sau đây.

1Đông trùng hạ thảo là gì?

Đông trùng hạ thảo hình thành từ hiện tượng nấm Ophiocordyceps ký sinh trên ấu trùng bướm Thitarodes. Nấm này phổ biến ở châu Á, nơi có các cao nguyên cao hơn mặt biển từ 4.000 đến 5.000m như: Tây Tạng, Tứ Xuyên...[1]" date="23/12/2023"][/nguon]

Vào mùa đông, nấm bắt đầu ký sinh sâu non khi đã chui xuống đất trú đông và làm chết sâu non bằng cách sử dụng hết chất dinh dưỡng trong cơ thể sâu. Đến hè, nấm mọc ra từ sâu như ngọn cỏ, phát triển thành dạng cây và phát tán bào tử, đây chính là đông trùng hạ thảo.

Đông trùng hạ thảo hình thành từ hiện tượng nấm Ophiocordyceps ký sinh trên ấu trùng bướm Thitarodes

2Phân loại đông trùng hạ thảo

Đông trùng hạ thảo tự nhiên

Trong tất cả các loại nấm đông trùng hạ thảo hiện nay, thì đông trùng hạ thảo tự nhiên là loại có giá trị nhất, vô cùng quý hiếm vì chúng chỉ xuất hiện tại những vùng có địa hình khắc nghiệt.

Đông trùng hạ thảo tự nhiên được hình thành bởi sự kết hợp kỳ diệu giữa nấm Ophiocordyceps sinensis ký sinh trên ấu trùng bướm Thitarodes. Đây là loại nấm dược liệu có dược tính và dưỡng chất cao nhất trong các loại đông trùng hạ thảo, với giá mỗi ký có thể lên đến hàng tỷ đồng.

Tuy nhiên, do điều kiện tự nhiên bị ô nhiễm và khí hậu thất thường, loại nấm này đang dần tuyệt chủng và ngày càng khan hiếm.

Đông trùng hạ thảo tự nhiên là loại có giá trị nhất

Đông trùng hạ thảo nhân tạo

Trước sự khan hiếm và giá cao của đông trùng hạ thảo tự nhiên, con người đã nuôi cấy thành công đông trùng hạ thảo trong phòng thí nghiệm. Và Việt Nam cũng là một trong những quốc gia thành công với lĩnh vực nuôi trồng dược liệu quý này.

Đông trùng hạ thảo nhân tạo được tạo ra từ nấm Cordyceps militaris (dược tính chỉ xếp sau Cordyceps sinensis) nuôi cấy trên cơ chất để tạo thành sợi nấm và cho ký sinh lên nhộng tằm.

Quy trình nuôi cấy đòi hỏi kỹ thuật khắt khe, đảm bảo điều kiện nhiệt độ, độ ẩm và ánh sáng chuẩn xác để đạt chất lượng tốt nhất.

Mặc dù là nuôi cấy nhân tạo, nhưng so với loại đông trùng hạ thảo tự nhiên thì loại đông trùng hạ thảo nhân tạo vẫn đảm bảo về hàm lượng dưỡng chất và dược tính quý.

Nhờ việc nuôi cấy thành công này đã giúp giải quyết vấn đề nguồn cung và giá thành, cho phép nhiều người tiếp cận loại dược liệu quý giá này để chăm sóc sức khỏe.

Đông trùng hạ thảo nhân tạo vẫn đảm bảo về dưỡng chất và dược tính

3Các dụng của đông trùng hạ thảo đối với sức khỏe

Ngăn ngừa ung thư

Các nghiên cứu thử nghiệm trên động vật cho thấy, đông trùng hạ thảo có tác dụng gây độc trực tiếp lên tế bào ung thư như biểu mô phổi, tế bào lympho, tuyến tiền liệt, vú, tế bào gan, đại trực tràng mà không ảnh hưởng đến tế bào thường.[2]

Một nghiên cứu đã kiểm tra tác động của đông trùng hạ thảo trên chuột bị giảm bạch cầu sau khi xạ trị và điều trị bằng Taxol (một loại thuốc hóa trị liệu phổ biến) cho thấy đông trùng hạ thảo đã đảo ngược tình trạng giảm bạch cầu, giúp giảm các tác dụng phụ do xạ trị.[3]

Đông trùng hạ thảo có tiềm năng lớn trong việc tiêu diệt tế bào ung thư

Tăng cường hệ miễn dịch

Đông trùng hạ thảo kích thích thực bào và tăng sản xuất bạch cầu đơn nhân - những yếu tố tham gia vào quá trình miễn dịch.

Ở nghiên cứu trên chuột bị lupus ban đỏ, kết quả cho thấy dịch chiết từ đông trùng hạ thảo làm giảm tình trạng nghiêm trọng của bệnh và tăng tỉ lệ sống. Tuy nhiên, việc sử dụng đông trùng hạ thảo đối với bệnh nhân mắc các bệnh về miễn dịch vẫn cần nghiên cứu thêm. Trong khi đó, nghiên cứu trên chuột đã ghép tim, các nhà khoa học cũng nhận thấy những dấu hiệu khả quan trong việc chống thải ghép.[4]

Đông trùng hạ thảo giúp tăng cường miễn dịch cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, vi nấm

Chống lão hóa

Đông trùng hạ thảo ở dạng tự nhiên hay được nuôi cấy đều có tác dụng chống oxy hóa đáng kể. Đông trùng hạ thảo chứa các hợp chất chống oxy hóa như flavonoid có thể ngăn chặn và giảm các phản ứng oxy hóa xảy ra trong cơ thể, hạn chế sự lão hóa tế bào.[5]

Đông trùng hạ thảo có tác dụng chống lão hóa nhờ có flavonoid

Hỗ trợ hạ đường huyết ở bệnh nhân tiểu đường

Theo nghiên cứu các nghiên cứu trên chuột bình thường và chuột mắc bệnh đái tháo đường, các nhà khoa học đã nhận thấy chiết xuất từ đông trùng hạ thảo có khả năng hạ đường huyết ở chuột bằng cách tăng độ nhạy cảm insulin và tăng khả năng dung nạp glucose. Do đó, bổ sung đông trùng hạ thảo giúp hạ đường huyết ở bệnh nhân tiểu đường.[6][7]

Đông trùng hạ thảo giúp tăng độ nhạy cảm insulin, hạ đường huyết

Cải thiện sức khỏe sinh lý

Từ xa xưa, con người đã sử dụng đông trùng hạ thảo để tăng cường ham muốn, đồng thời phục hồi sức khỏe sinh dục ở cả nam và nữ. Tác dụng này có được nhờ vào việc điều hòa lượng máu, tăng cường giải phóng testosterone vào huyết tương nhằm cải thiện chức năng tình dục ở nam giới.[8]

Đông trùng hạ thảo giúp giải phóng testosterone, tăng cường sinh lý nam giới

Giảm mệt mỏi và tăng cường khả năng phục hồi

Trong y học cổ truyền Trung Quốc, đông trùng hạ thảo được sử dụng để phục hồi sức khỏe sau khi bệnh nhờ tác dụng tăng cường sức bền và sức mạnh. Tác dụng này có được nhờ vào việc tăng cường sản xuất ATP (năng lượng của tế bào), giúp giảm mệt mỏi về thể chất.

Đông trùng hạ thảo giúp tăng sản sinh năng lượng, giảm mệt mỏi

Tác dụng bảo vệ thận

Đông trùng hạ thảo có tác dụng bảo vệ thận nhờ khả năng chống viêm và chống nhiễm trùng đã được nghiên cứu trên chuột. Bên cạnh đó, loại thực phẩm này còn bảo vệ thận khỏi nhiễm độc thận mãn tính do cyclosporin A (thuốc chống thấp khớp) gây ra.[9]

Đông trùng hạ thảo có khả năng chống viêm nhiễm trên thận

Hỗ trợ điều trị viêm gan mãn tính và các bệnh liên quan

Đông trùng hạ thảo giảm viêm gan mạn tính bằng các cách sau:

• Tăng cường chức năng miễn dịch ở bệnh nhân viêm gan B mạn tính và xơ gan giai đoạn sau.
• Một số nghiên cứu trên chuột cho thấy, đông trùng hạ thảo ức chế quá trình xơ gan, giảm yếu tố tổn thương tế bào gan như lipid peroxide, TNF-α.[10]

Đông trùng hạ thảo giúp tăng miễn dịch ở người bệnh viêm gan B và xơ gan

4Các chế phẩm từ đông trùng hạ thảo

Dạng tươi

Đông trùng hạ thảo tươi không qua chế biến được xử lý vệ sinh và đóng gói nguyên sợi, có hạn sử dụng khoảng 14 ngày. Để tránh hư hỏng, cần bảo quản trong hộp chuyên dụng hoặc lọ thuỷ tinh, ngăn mát tủ lạnh hoặc vận chuyển bằng xe có ngăn lạnh.

Đông trùng hạ thảo tươi có thể sử dụng trong khoảng 14 ngày

Dạng sấy khô

Dạng sấy khô đông trùng thường gặp là sấy nhiệt và sấy lạnh. Đông trùng thường được sấy nhiệt khoảng 40 - 60 độ C để giữ được hàm lượng dinh dưỡng của sản phẩm. Trong khi đó, phương pháp sấy lạnh từ 10 - 30 độ giúp hạn chế biến đổi mùi vị, cấu trúc vật lý so với sấy nhiệt.

Đông trùng thường được sấy ở 40 - 60 độ C để giữ được dinh dưỡng

Dạng sấy thăng hoa

Phương pháp sấy thăng hoa là công nghệ sấy khô đông trùng hạ thảo tiên tiến nhất, giữ nguyên được hàm lượng dinh dưỡng. Đông trùng hạ thảo được cấp đông nhanh dưới 0 độ C, sau đó áp suất chân không và nhiệt lượng được điều chỉnh để loại bỏ 90% lượng nước.

Cuối cùng, nhiệt lượng tăng lên, bay hơi lượng nước còn lại, giữ cho đông trùng hạ thảo có hàm lượng nước chỉ 1 - 4%. Kỹ thuật này bảo toàn hàm lượng dinh dưỡng trên 90%, duy trì hình dạng, màu sắc và mùi vị. Sản phẩm sấy thăng hoa vẫn giữ độ cứng, không gãy và không làm giảm giá trị.

Đông trùng hạ thảo sấy thăng hoa giữ nguyên được giá trị dinh dưỡng

Dạng viên nang

Viên nang đông trùng hạ thảo là một dạng chế phẩm tiện lợi hơn so với đông trùng hạ thảo nguyên sợi. Chúng được chiết xuất từ đông trùng hạ thảo nguyên bản, trải qua quá trình sấy khô, nghiền nhỏ và có thể kết hợp với các dược liệu khác trước khi được đóng gói thành viên nang. Có các loại viên nang nén, cứng, mềm, mỗi loại có thời gian hấp thụ và hiệu quả khác nhau khi sử dụng.

Viên nang đông trùng hạ thảo tiện lợi hơn so với dạng sợi

Dạng bột

Bột đông trùng hạ thảo là một lựa chọn được nhiều người ưa chuộng. Không chỉ sử dụng để uống hoặc làm gia vị cho các món ăn, bột đông trùng còn dùng để đắp mặt nạ dưỡng da. Bột này trải qua quá trình sấy khô và nghiền nhuyễn, có thể sử dụng bột trực tiếp hoặc pha uống bằng cách trộn với nước trái cây để tăng thêm hương vị thơm ngon.

Bột đông trùng hạ thảo dùng làm gia vị hoặc đắp mặt nạ

Dạng nước

Các sản phẩm đông trùng hạ thảo dạng nước trên thị trường thường chiết xuất với hàm lượng đông trùng hạ thảo cao, kết hợp với các thảo dược như đẳng sâm, nam dương sâm, chùm ngây để tăng cường sức khỏe. Nước đông trùng hạ thảo có thời gian sử dụng lâu, hấp thu nhanh và thuận tiện cho việc kiểm soát liều dùng hàng này.

Đông trùng hạ thảo dạng nước thường có thời hạn sử dụng lâu

5Cách dùng và liều dùng đông trùng hạ thảo

Trà đông trùng hạ thảo

Ưu điểm của trà đông trùng hạ thảo:

• Dễ chế biến, có thể bảo quản trong hộp thủy tinh để dùng sau.
• Dạng nước giúp chất dinh dưỡng hấp thu tốt hơn.

Cách pha:

• Bước 1: Lấy 6 - 8 đông trùng hạ thảo bỏ vào 200 - 250ml nước.
• Bước 2: Đun sôi thân đông trùng hạ thảo trong nước trong 1 phút.
• Bước 3: Sau một phút đun sôi, đập nắp và để lửa nhỏ trong 14 - 15 phút nữa rồi tắt bếp. Bạn có thể cho trà vào bình giữ nhiệt để sử dụng dần trong ngày. Giữ lại phần xác để ăn trực tiếp hoặc cho vào các món nước như canh, súp,...

Trà đông trùng hạ thảo nên uống sau bữa ăn. Dùng 2 lần/ngày để phát huy tối đa tác dụng đông trùng hạ thảo mang lại.

Trà đông trùng hạ thảo giúp hấp thu dinh dưỡng tốt hơn

Viên nang đông trùng hạ thảo

Ưu điểm của viên nang đông trùng hạ thảo:

• Viên nang đã được phân liều chính xác, giúp bạn kiểm soát hàm lượng đông trùng hạ thảo nạp vào cơ thể.
• Dễ dàng bảo quản.
• Sử dụng dễ dàng và thuận tiện.

Liều dùng phụ thuộc vào tình trạng cơ thể bạn, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.

Viên nang đông trùng hạ thảo thuận tiện cho việc sử dụng và phân liều

Các cách chế biến khác

Đông trùng hạ thảo là loại thực phẩm có thể kết hợp để làm nhiều món ăn như:

• Chế biến cùng các món ăn: Cho nấm đông trùng hạ thảo khô vào món như cháo, súp, canh, hoặc các món hầm,.. khi đã chín rồi tắt bếp, sau đó khuấy đều rồi dùng ngay.
• Ngâm mật ong: Bạn dùng 5 gam đông trùng hạ thảo, cho vào 0,5 lít mật ong, đậy kín nắp, sau 20 ngày là dùng được.
• Ngâm rượu: Cần 5 gam đông trùng hạ thảo ngâm trong 1 lít rượu trắng, đậy kín nắp, chờ 20 ngày là bạn có thể lấy ra dùng.

Một số món ăn giàu dinh dưỡng có chứa đông trùng hạ thảo

Liều dùng đông trùng hạ thảo

Hiện tại, nghiên cứu về đông trùng hạ thảo trên người còn hạn chế, do đó không có liều lượng thống nhất. Liều thường được dùng trên người trong nghiên cứu là 1 - 3g/ngày. Liều dùng trong phạm vi này ít gây ra các tác dụng phụ và đạt được những hiệu quả nhất định trong quá trình nghiên cứu.

Liều đông trùng hạ thảo được khuyến nghị là 1 - 3g/ngày

6Đối tượng sử dụng đông trùng hạ thảo

Đông trùng hạ thảo an toàn và đem lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người. Do đó, loại thực phẩm này được ưu tiên sử dụng cho một số đối tượng như:

• Người cao tuổi, người vừa khỏi bệnh.
• Người bị rối loạn giấc ngủ.
• Người thường xuyên sử dụng thuốc tây.
• Người bị suy giảm sức khỏe sinh lý.

Người vừa khỏi bệnh nên sử dụng đông trùng hạ thảo

7Đối tượng không nên sử dụng đông trùng hạ thảo

Dù đông trùng hạ thảo có nhiều lợi ích đối với sức khỏe con người. Nhưng những đối tượng sau không nên sử dụng đông trùng hạ thảo.

• Phụ nữ mang thai và cho con bú.
• Người mắc các bệnh tự miễn như bệnh đa xơ cứng, lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp,..:
• Bệnh nhân cần chuẩn bị phẫu thuật.

Phụ nữ mang thai không nên dùng đông trùng hạ thảo

8Giá thành đông trùng hạ thảo

Hiện nay, trên thị trường Việt Nam đa dạng về loại đông trùng hạ thảo với mức giá khác nhau, dao động từ 4 triệu - 2 tỷ/kg. Cụ thể:

• Đông trùng hạ thảo Tây Tạng: 600 triệu - 2 tỷ/kg.
• Đông trùng hạ thảo tươi sản xuất trong nước: Khoảng 15 triệu/kg.
• Đông trùng hạ thảo quả tươi nguyên đế: 4 - 5 triệu/kg.
• Đông trùng hạ thảo loại khô: 30 - 50 triệu/kg.

Đông trùng hạ thảo có giá dao động từ 4 triệu - 2 tỷ đồng/kg

• 9 cách sử dụng đông trùng hạ thảo hiệu quả nhất cho sức khỏe
• Top 6 loại đông trùng hạ thảo được nhiều người tin dùng năm 2022