Xôi Ngũ Sắc Hà Giang | Món Đặc Sản Mang Đậm Bản Sắc Dân Tộc

Xôi ngũ sắc Hà Giang là món ăn nổi tiếng, có màu sắc bắt mắt và hương vị đặc biệt làm bao thực khách mê mẩn. Trong bài viết dưới đây, cùng MotorTrip tìm hiểu kỹ hơn ý nghĩa, cách làm và nơi thưởng thức món xôi ngũ sắc Hà Giang chuẩn vị nhé!

Giới thiệu chung về món xôi ngũ sắc Hà Giang

Hà Giang không chỉ sở hữu những cảnh quan đẹp mà còn có nền văn hoá ẩm thực vô cùng đa dạng và độc đáo. Đến với Hà Giang, các bạn sẽ được thưởng thức các loại đặc sản như bánh cuốn Đồng Văn, lạp xưởng, thắng cố, thắng dền, cháo ấu tẩu,… Trong đó, món ăn có màu sắc bắt mắt, hương vị ngọt và dẻo thơm không thể quên được chính là xôi ngũ sắc.

Xôi ngũ sắc là món ăn được người dân tộc Tày sáng tạo ra. Người ta coi nó là món ăn không thể thiếu trong các mâm cỗ ngày lễ, Tết hay các dịp sinh hoạt cộng đồng tại nơi đây. Và không biết từ bao giờ, xôi ngũ sắc đã trở thành món đặc sản Hà Giang nổi tiếng với du khách bốn phương.

Gọi là xôi ngũ sắc bởi món ăn này có 5 màu sắc khác nhau. Đó là các màu: trắng, đỏ, xanh, vàng và tím. Chúng mang một ý nghĩa nhất định vô cùng thiêng liêng. Ngũ sắc ấy tượng trưng cho ngũ hành Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ với ý nghĩa cầu mong một năm mới làm ăn thuận lợi, mọi việc đều hanh thông.

Cụ thể, màu đỏ mang ý nghĩa của sự khát vọng. Màu vàng tượng trung cho sự ấm no, đủ đầy. Màu xanh chính là màu xanh của núi rừng, cỏ cây, hoa lá với ẩn ý cầu cho đất đai luôn màu mỡ, trù phú, mùa màng bội thu. Sắc trắng tượng trưng cho lòng chung thuỷ và tình yêu son sắt của lứa đôi. Còn màu tím sẽ tương ứng với yếu tố thuỷ cầu cho cả năm mưa thuận gió hoà.

Khi tất cả kết hợp lại với nhau, chúng sẽ mang đến một tổng thể hài hoà với luật âm dương ngũ hành. Hơn nữa, sự hoà quyện ấy còn góp phần tạo nên một mối quan hệ Thiên, Địa, Nhân luôn hoà thuận. Theo quan niệm của người Tày, màu sắc của món xôi càng đẹp thì gia chủ đó sẽ càng phát đạt, thịnh vượng. Vì vậy, người phụ nữ khi nấu xôi đều rất cẩn thận, tỉ mỉ đến từng chi tiết nhỏ.

Ngoài ra, xôi ngũ sắc Hà Giang còn mang nhiều ý nghĩa sâu sắc khác. Bên cạnh là món ăn mang đi đường, nó còn là biểu tượng cho sự tài hoa và chăm chỉ, tần tảo. Chưa hết, nó còn tượng trưng cho khát vọng đoàn kết giữa các anh em dân tộc thiểu số. Vì vậy, xôi ngũ sắc đã trở thành nét đẹp văn hoá tâm linh quan trọng và thiêng liêng.

Xem thêm: Top 10 Đặc Sản Mua Làm Quà Hà Giang Ngon Bổ Rẻ Chất Lượng

Các nguyên liệu cần chuẩn bị

Nguyên liệu chính trong món xôi ngũ sắc Hà Giang là gạo. Người phụ nữ Tày lựa chọn gạo rất kĩ càng và tỉ mỉ. Gạo được chọn phải là loại gạo nếp cái hoa vàng loại thượng hạng. Người ta luôn lấy gạo từ những thửa ruộng bậc thang Hà Giang, do chính người dân địa phương trồng. Vì thế, xôi mới có được độ dẻo, mềm và có hương thơm đặc trưng và không hề bị khô cứng khi để lâu.

Khi chọn gạo nếp cái hoa vàng, cần phải chọn lựa thật cẩn thận. Những hạt gạo phải thật trắng, đầy đặn, chắc mẩy. Tuy nhiên, không phải mẻ gạo nào cũng đều nhau 100%. Sau khi mua gạo về, người dân còn phải sàng lọc một lần nữa để loại bỏ những hạt gạo sâu, lép.

Các nguyên liệu để nhuộm màu cũng không thể thiếu trong món ăn này. Xôi ngũ sắc Hà Giang được nhuộm hoàn toàn bằng các nguyên liệu tự nhiên. Là các lá cây hoặc củ quả hái trên rừng. Để có được màu đỏ đẹp mắt, người ta dùng gấc hoặc lá cơm đỏ để nhuộm. Màu xanh là lá gừng hoặc lá nếp. Màu vàng được nhuộm từ nước nghệ tươi hoặc quả dành dành. Còn màu tím là lá cẩm đen. Màu trắng là màu nguyên bản của gạo nếp.

Xem thêm: Ăn Gì Du Lịch Hà Giang | Top 12 Món Ăn Nhất Định Phải Thử

Cách làm xôi ngũ sắc Hà Giang đúng chuẩn

Chế biến xôi ngũ sắc không hề khó nhưng nhiều công đoạn. Hơn nữa, món ăn này còn đòi hỏi người làm có nhiều kinh nghiệm thì mới có thể chọn được nguyên liệu chuẩn, hay đong mức nước, đun mức lửa như thế nào. Dựa vào kinh nghiệm nấu xôi lâu năm, người ta sẽ ngâm gạo nếp cái hoa vàng vào trong nước rồi để qua đêm. Công đoạn này giúp gạo nở đều và mềm ra cho dễ nấu.

Thời gian ngâm gạo lý tưởng sẽ dao động từ 8 - 10 tiếng tuỳ màu sắc. Lưu ý cần vo sạch gạo nhiều lần trước khi ngâm. Trước khi ngâm gạo, người phụ nữ Tày sẽ đi chuẩn bị các nguyên liệu để nhuộm gạo. Để tạo ra món xôi ngũ sắc có 5 màu rực rỡ, nhuộm màu là một công đoạn vô cùng quan trọng.

Chia số gạo đã chuẩn bị thành 5 phần bằng nhau. Để ra được màu tím, người ta sẽ rửa sạch lá cẩm sau đó thả vào nồi nước sôi. Phần nước luộc nên pha với chút muối để gạo thêm đậm đà. Luộc kỹ lá cẩm để nó tiết ra hết ra chất có màu tím. Sau đó, vớt lá cẩm ra và cho gạo vào ngâm trong khoảng 10 tiếng. Sau khi ngâm không cần xả lại nước nữa.

Tiếp đến, đem lá gừng đi rửa sạch, cắt nhỏ rồi giã lấy phần nước có màu xanh lá. Dùng rây lọc qua lọc lại nhiều lần để lấy sạch nước và loại bỏ hoàn toàn phần bã của lá. Pha phần nước màu với nước rồi đổ gạo nếp cái hoa vàng vào ngâm trong khoảng 10 tiếng đồng hồ. Sau đó, vớt gạo ra để ráo.

Màu đỏ của xôi ngũ sắc Hà Giang sẽ dùng gấc để nhuộm. Công đoạn này thì cần phải ngâm gạo trước trong khoảng 6 - 7 tiếng. Trong thời gian chờ đợi, đem gấc đi sơ chế. Gấc đem bổ đôi, vét lấy phần ruột gấc cho vào bát. Chuẩn bị một chén rượu trắng, một chút muối trộn đều cùng ruột gấc. Bóp kỹ đến khi phần thịt gấc tách ra khỏi hạt. Sau khi ngâm gạo thì trộn gấc và gạo với nhau cho đều màu.

Màu vàng của xôi ngũ sắc Hà Giang là màu của nghệ tươi. Lưu ý phải chọn những củ nghệ già để màu xôi lên được sắc vàng tươi tắn nhất. Giã nhuyễn nghệ tươi rồi trộn với một ít nước lọc. Dùng rây lọc lấy phần nước và bỏ hết bã nghệ đi. Ngoài ra, một số khu vực, người dân thường dùng quả dành dành để nhuộm màu vàng cho gạo. Quả dành dành không có mùi hắc như nghệ nên dễ ăn hơn.

Tiếp theo, pha với nước ngâm gạo rồi để qua đêm là được. Cuối cùng là màu trắng, người ta sẽ dùng màu nguyên của gạo. Ngâm gạo nếp với nước trong thời gian từ 6 - 8 tiếng. Sau đó vớt ra để ráo là hoàn thành. Tuy nhiên, nhiều người còn cho thêm vào gạo một ít nước cốt dừa để tạo được mùi thơm béo ngây cho xôi.

Sau khi đã hoàn thiện công đoạn ngâm gạo, người ta bắt đầu đi đồ gạo nấu xôi. Mỗi màu sẽ được đồ ở một chõ riêng từ thấp lên cao. Nên nấu xôi bằng chõ để xôi có độ tơi dẻo và ngon nhất. Theo kinh nghiệm, người ta sẽ cho phần gạo có màu dễ phai nhất vào chõ đầu tiên. Tiếp đến là các màu nhạt hơn và màu trắng ở trên cùng.

Cho gạo vào đến đâu, người ta sẽ đổ nước vào đến đó một khoảng bằng 1/3 chõ. Đạy nắp chõ và để lửa to đun đến khi nước sôi thì hạ thấp mức lửa xuống. Cứ thế hấp xôi trong vòng 30 phút cho gạo chín hoàn toàn. Nếu muốn xôi ngũ sắc Hà Giang thêm thơm, béo ngậy mùi dừa thì bạn có thể cho thêm nước cốt dừa vào. Sau đó hấp thêm 5 - 10 phút thì tắt bếp.

Khi nếm thử một miếng xôi ngũ sắc Hà Giang, các bạn sẽ cảm nhận được độ dẻo mềm khó mà lẫn với loại xôi nào khác. Xôi ngũ sắc ăn không cũng đã rất ngon. Tuy nhiên nhiều người còn chấm với muối lạc hoặc muối vừng để tăng độ đậm đà.

Cách trình bày món đặc sản Hà Giang này cũng được người dân tộc Tày hết sức chú tâm. Người ta thường trang trí 5 màu xôi thành bông hoa 5 cánh, mỗi cánh là một màu khác nhau. Hoặc bạn có thể dùng khuôn gỗ để tạo hình cho xôi thêm đẹp mắt. Ngoài ra, người ta còn đúc xôi thành hình tháp hay hình chữ nhật. Sau đó, gói trong lá chuối hoặc lá dong để giữ mùi cho xôi.

Nơi thưởng thức xôi ngũ sắc Hà Giang ngon nhất

Nếu tới Hà Giang, đừng quên mua một gói xôi ngũ sắc để thưởng thức hương vị độc đáo của món ăn này. Hiện nay, xôi ngũ sắc Hà Giang được bày bán rất nhiều tại các địa điểm du lịch Hà Giang. Vì thế, du khách có thể dễ dàng tìm được một hàng quán bán món ăn này. Tuy nhiên, mỗi hàng quán sẽ có hương vị xôi hay độ mềm dẻo khác nhau. Tuỳ khẩu vị mỗi người sẽ có cái cảm nhận riêng.

Để trải nghiệm hương vị đặc sắc của món ăn này, du khách có thể ghé qua các phiên chợ Hà Giang. Như chợ phiên Đồng Văn, chợ đêm Mèo Vạc, chợ Quyết Tiến Hà Giang,… Tại đây, có rất nhiều hàng bán xôi ngũ sắc. Các bà, các chị nấu xôi sẵn ở nhà rồi bọc trong lá chuối, lá dong để giữ độ nóng. Khi mở ra, mùi thơm ngào ngạt toả ra chắc chắn sẽ khiến bạn muốn mua ngay.

Xôi ngũ sắc Hà Giang hiện đang được bán với mức giá rất rẻ. Chỉ cần cầm theo từ 5.000đ - 10.000đ là bạn đã có ngay một phần ăn no, nạp đủ năng lượng cho một buổi du lịch Hà Giang.. Món ăn này thường được bán vào cuối sáng hoặc buổi trưa. Vì thế, các bạn nên căn thời gian ghé qua sớm để tránh bị hết xôi.

Món xôi ngũ sắc Hà Giang là một món ăn đậm nét văn hoá, chứa đựng những giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào dân tộc vùng cao. Bài viết vừa rồi đã mang đến cho bạn những thông tin hữu ích về món ăn đặc sản độc đáo này. Chúc bạn có một chuyến du lịch Hà Giang trọn vẹn và đừng quên thưởng thức món xôi hấp dẫn này nhé!

Nguồn tham khảo:

• Việt Sense. (2023). Xôi Ngũ Sắc. [Online]. hagiangsensetravel.com. Có tại: https://hagiangsensetravel.com/xoi-ngu-sac-ha-giang-n.html [Truy cập ngày 27/2/2023]
• Truyền hình du lịch. (2019). Xôi ngũ sắc - món ăn đậm nét Hà Giang. [Online]. truyenhinhdulich.vn. Có tại: https://truyenhinhdulich.vn/am-thuc/xoi-ngu-sac-mon-an-dam-net-ha-giang-2334.html. [Truy cập ngày 27/2/2023]
• Cao nguyên đá Food. (2020). Cách làm Xôi ngũ sắc Người Tày Hà Giang Tinh hoa ẩm thực vùng cao. [Online]. caonguyendafood.com. Có tại: https://caonguyendafood.com/xoi-ngu-sac-ha-giang-tinh-hoa-am-thuc-dac-san-vung-cao.html [Truy cập ngày 27/2/2023]
• Mia. (2022). Mê mẩn với mùi vị thơm ngon, đậm đà của gói xôi ngũ sắc Hà Giang. [Online]. mia.vn. Có tại: https://mia.vn/cam-nang-du-lich/me-man-voi-mui-vi-thom-ngon-dam-da-cua-goi-xoi-ngu-sac-ha-giang-3618 [Truy cập ngày 27/2/2023]