Viêm tinh hoàn do quai bị: Nguyên nhân, dấu hiệu, điều trị, phòng ngừa

Viêm tinh hoàn do quai bị là một biến chứng nguy hiểm của bệnh quai bị. Biến chứng này chiếm 20-30% ở nam giới mắc bệnh quai bị sau tuổi dậy thì. Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, biến chứng này có thể để lại những hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản của nam giới.

Bài viết có sự tư vấn chuyên môn của BS.CKII Vũ Nhật Khang, Trung tâm Hỗ trợ sinh sản BVĐK Tâm Anh TP.HCM.

Viêm tinh hoàn do quai bị là gì?

Viêm tinh hoàn do quai bị là tình trạng viêm đặc hiệu khiến một hoặc cả hai tinh hoàn sưng đau. Đây là biến chứng sau khi mắc quai bị ở nam giới, tình trạng này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản khi viêm tinh hoàn dẫn đến teo tinh hoàn. Tinh hoàn được biết đến là một phần của hệ thống sinh sản của nam giới, nơi sản xuất tinh trùng và testosterone ở nam giới. Nếu viêm tinh hoàn dẫn đến teo tinh hoàn có thể làm giảm sản xuất tinh trùng và testosterone ảnh hưởng lớn đến sức khoẻ của nam giới. (1)

BS.CKII Vũ Nhật Khang khuyến cáo, hiện viêm tinh hoàn do quai bị vẫn chưa có thuốc đặc trị, nam giới cần giữ gìn vệ sinh sạch sẽ, đặc biệt nếu chưa tiêm vaccine quai bị cần tiêm sớm để tránh những biến chứng nguy hiểm mà bệnh có thể gây ra.

Nguyên nhân gây ra biến chứng quai bị viêm tinh hoàn

Viêm tinh hoàn do quai bị là biến chứng có thể xảy ra ở nam giới sau khi mắc bệnh quai bị, sau khi virus xâm nhập vào cơ thể sẽ nhanh chóng nhân lên ở khoang tỵ hầu và hạch bạch huyết. Sau 10-15 ngày xâm nhập vào cơ thể, virus sẽ lây lan qua những bộ phận khác trong cơ thể trong đó tinh hoàn và gây ra các tổn thương làm cho các ống sinh tinh phù nề và xơ hoá.

Với mỗi tinh hoàn có từ 400-600 ống sinh tinh, vì vậy nếu các ống sinh tinh này bị virus tấn công và gây xơ hoá kéo dài có thể để lại những di chứng ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản ở nam giới. Bên cạnh đó ống sinh tinh bị tổn thương còn khiến cho nam giới dễ gặp chấn thương hơn khi vận động mạnh. (2)

Các dấu hiệu thường gặp

Biến chứng viêm tinh hoàn do quai bị thường có các dấu hiệu đặc trưng như sau 10 đến 15 ngày mắc quai bị phần tinh hoàn bị sưng to hơn bình thường gấp 2-3 lần, vùng bìu đau nhức, mào tinh có hiện tượng dày bất thường, phản ứng viêm gây sốt cao và khiến người bệnh mệt mỏi.

Nếu tình trạng viêm cấp tính không được kịp thời xử trí có thể dẫn đến biến chứng mãn tính, khi đó cơn đau không chỉ giới hạn ở vùng bìu, tinh hoàn mà cơn đau còn lan đến toàn bộ phận sinh dục, phần háng và phần bụng dưới của người nam.

Biến chứng của viêm tinh hoàn quai bị

Hầu hết nam giới bị viêm tinh hoàn đều có thể hồi phục hoàn toàn và không có ảnh hưởng gì lâu dài. Khoảng 30% nam giới bị viêm tinh hoàn quai bị có di chứng teo tinh hoàn. Tình trạng teo tinh hoàn có thể xảy ra ở 1 bên hoặc đồng thời cả 2 bên tinh hoàn. (3)

Nếu teo một bên tinh hoàn dù có ảnh hưởng đến việc sản xuất tinh trùng và sản sinh testosterone nội sinh nhưng người bệnh vẫn có khả năng sinh con. Nếu teo 2 bên tinh hoàn sẽ làm gia tăng nguy cơ vô sinh nam, lúc đó người bệnh cần kết hợp các phương pháp phẫu thuật, vi phẫu để tìm tinh trùng. Vì vậy khi mắc bệnh quai bị, điều đầu tiên là đến các trung tâm y tế để được bác sĩ cho phác đồ điều trị, tránh để bệnh có biến chứng.

Phương pháp chẩn đoán

Viêm tinh hoàn do quai bị thường dễ chẩn đoán hơn so với tình trạng viêm tinh hoàn đến từ những nguyên nhân khác. Trước tiên bác sĩ sẽ hỏi về bệnh sử cũng như những triệu chứng của bệnh đàn diễn ra. Sau đó bác sĩ sẽ khám lâm sàng xem các biểu hiện ở vùng tinh hoàn như sưng, nóng, đỏ đau như thế nào.

Ngoài ra bác sĩ có thể yêu cầu làm một số xét nghiệm máu như tổng phân tích tế bào máu CBC, xét nghiệm nước tiểu hay cấy dịch niệu đạo để chẩn đoán phân biệt và tìm kiếm sự hiện diện của vi sinh vật gây bệnh. Bên đó bác sĩ có thể yêu cầu siêu âm để xem mức độ viêm và loại trừ các bệnh lý khác ở tinh hoàn.

Vì cơ địa của mỗi người là khác nhau, vì vậy khi có triệu chứng của bệnh, người bệnh cần đến ngay cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị. Trách việc tự ý dùng thuốc có thể làm tình trạng bệnh trở nặng hơn.

Viêm tinh hoàn do quai bị bao lâu thì khỏi?

“Sau khi bị viêm tinh hoàn do quai bị bao lâu sẽ khỏi bệnh?” là thắc mắc của không ít nam giới khi không may mắc bệnh. Bệnh viêm tinh hoàn thông thường kéo dài khoảng 3-5 ngày thì hết sốt nhưng kéo dài khoảng 3-4 tuần tình trạng sưng mới giảm bớt. Tuy nhiên để biết bao lâu bệnh viêm tinh hoàn mới khỏi thì còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như thời điểm phát hiện bệnh và phương pháp điều trị bệnh.

Nếu người bệnh được phát hiện sớm ở giai đoạn cấp tính, tiên lượng điều trị bệnh sẽ tốt hơn, thời gian điều trị sẽ ngắn hơn. Bên cạnh đó tuỳ vào mỗi giai đoạn bệnh sẽ có phương pháp điều trị bệnh khác nhau. Ở giai đoạn nhẹ, người bệnh chỉ cần điều trị bằng thuốc, tuy nhiên nếu điều trị ở giai đoạn mãn tính, cần kết hợp nhiều phương pháp để điều trị thì thời gian chữa bệnh sẽ dài hơn.

Phương pháp điều trị

Hiện nay, việc điều trị viêm tinh hoàn vẫn chưa có thuốc đặc trị, điều trị chủ yếu dựa vào kiểm soát triệu chứng, giảm đau, kháng viêm. Khi có biểu hiện viêm tinh hoàn bệnh nhân sẽ được theo dõi sát tiến độ điều trị viêm bằng xét nghiệm nồng độ hormone và tinh dịch đồ. (4)

Trong thời gian điều trị, người bệnh cần tuân thủ tuyệt đối phác đồ của bác sĩ, nằm yên nghỉ ngơi khi tinh hoàn còn sưng đau và mắc quần lót chuyên dụng để treo tinh hoàn, hạn chế việc di chuyển khi còn tình trạng viêm.

Biến chứng của viêm tinh hoàn có thể làm giảm khả năng sinh tinh ở người nam giới, vì vậy sau khi triệu chứng viêm tinh hoàn đã thoái lui, nam giới cần đến các cơ sở y tế có chuyên khoa nam học hoặc hỗ trợ sinh sản nam để được thăm khám lại về khả năng sinh tinh, trong một số trường hợp có thể lưu trữ tinh trùng khi chất lượng tinh trùng chưa giảm quá nhiều.

Theo BS Vũ Nhật Khang Trung tâm Hỗ trợ sinh sản BVĐK Tâm Anh TP.HCM cho biết, tại IVFTA không ít trường hợp chồng từng bị quai bị có biến chứng viêm tinh hoàn dẫn đến teo tinh hoàn đến thăm khám cùng với trăn trở teo tinh hoàn có chữa được không, hay teo tinh hoàn có thể sinh con được không.

“Lời khuyên cho nam giới bị teo tinh hoàn gặp vấn đề về sinh sản cần phải đánh giá số lượng và chất lượng tinh trùng như thế nào. Một số trường hợp bị quai bị gây teo tinh hoàn một bên, bên tinh hoàn còn lại vẫn phát triển to lên bù trừ lại bên kia. Trường hợp đó vẫn có thể có con bình thường. Chuyện teo tinh hoàn là do quá trình viêm rồi sau đó di chứng làm xơ hoá ống sinh tinh, làm hư những tế bào sinh tinh và mình không có cách nào khắc phục điều trị teo tinh hoàn được.

Tuy nhiên vấn đề có con lại là vấn đề khác. Vì vậy bây giờ phải đánh tình trạng rồi mới có cách điều trị”, bác sĩ Khang cho biết.

Bác sĩ Khang chia sẻ từng tiếp nhận những bệnh nhân có di chứng hậu quai bị và có những trường hợp rất đáng tiếc.

“Nếu như quay thời gian trở lại, tôi rất mong người dân chủ động tính tới phương án trữ tinh trùng dự phòng một đến hai năm để bảo tồn khả năng sinh sản. Sau đó, nếu tình trạng sinh tinh ổn định, không có những vấn đề gì kèm theo hoặc khả năng làm cha không bị ảnh hưởng, thì chúng ta có thể huỷ mẫu.

Một điểm sáng trong điều trị hiếm muộn cho nam giới teo tinh hoàn, ngay cả trong trường hợp xấu nhất là teo cả 2 bên, thì có khoảng 30- 40% tìm thấy tinh trùng khi làm vi phẫu micro-TESE (theo thống kê trên 1500 ca những trường hợp đã sàng lọc, có chỉ định quai bị của Trung tâm của Mỹ)”, bác sĩ Khang nói.

Phòng ngừa biến chứng viêm tinh hoàn do quai bị

Hiện nay, quai bị có thể phòng ngừa hiệu quả bằng việc tiêm vaccine, vaccine quai bị có hiệu quả với trẻ em, thanh thiếu niên và người trưởng thành chưa có miễn dịch. Hiện nay vaccine quai bị thường được kết hợp chung với vaccine phòng sởi và rubella. Tại Việt Nam có 2 loại vaccine phòng quai bị được sử dụng rộng rãi trong cộng đồng là vaccine 3 trong 1 là vaccine MMR của Ấn Độ và MMR II của Mỹ.

Phác đồ tiêm khá đơn giản, vaccine được chỉ định để tạo miễn dịch chủ động cho trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên:

Với trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên đến dưới 7 tuổi cần 2 mũi vaccine, mũi 2 tiêm khi trẻ được 4-6 tuổi và cách mũi 1 ít nhất 1 tháng.

Với trẻ từ 7 tuổi và người lớn cần 2 mũi tiêm và mũi thứ 2 cách mũi 1 ít nhất 1 tháng.

Bên cạnh tiêm phòng, người dân cần có thêm ý thức giữ gìn vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên bằng dung dịch rửa tay, đeo khẩu trang, hạn chế đến khu vực có quai bị đang lưu hành, giữ vệ sinh môi trường xung quanh…

Hy vọng nam giới từ thiếu niên cho tới thanh niên, trung niên thậm chí ở vào độ tuổi 60-70 tuổi và lớn hơn, hãy quan tâm tới sức khoẻ chung của bản thân. Một nền tảng sức khỏe chung tốt thì sức khỏe sinh sản sẽ tốt, thậm chí là cả vấn đề chất lượng đời sống tình dục. Nam giới cần phải có một lối sống lành mạnh, tăng cường vận động, hạn chế rượu bia thuốc lá, các chất kích thích và đương nhiên cũng cần quan tâm tới môi trường làm việc, sinh hoạt thường ngày. Bên cạnh đó, nam giới cũng phải đi thăm khám sức khỏe định kỳ để loại bỏ các bệnh lý ảnh hưởng tới sức khoẻ chung. Ví dụ đái tháo đường, tăng huyết áp… những bệnh lý rất phổ thông.

Riêng nam ở lứa tuổi kết hôn nên đi khám tiền hôn nhân để nhận biết rõ sức khỏe chúng ta đang ở đâu, chúng ta có vấn đề gì, có cần phải can thiệp sớm hay có thể đủng đỉnh để tận hưởng cuộc sống? Thăm khám tiền hôn nhân là một ưu tiên hợp lý, điều này sẽ giúp chúng ta tự tin hơn rất nhiều để không phải gặp tình cảnh sau cưới 2-3 năm thả mà không thấy có con rồi mới đi kiểm tra. Đó là điều đáng tiếc mà đội ngũ bác sĩ đối mặt hàng ngày, mặc dù công nghệ điều trị vô sinh có nhiều tiến bộ hơn trước.

Hiện nay thế giới internet bùng nổ cũng là một lợi thế để các nam giới có cơ hội được tiếp cận với nhiều kiến thức y khoa chính thống. Do đó với nam giới ở tuổi dậy thì, người có tiền sử viêm tinh hoàn vì quai bị hay nếu thấy bất thường về sự phát triển, về chiều cao, về cơ quan sinh dục, nên có sự tìm hiểu và đến những cơ sở có chất lượng để được thăm khám và tham vấn. Chi phí khám nam khoa và hiếm muộn nam rất rẻ và bác sĩ thăm khám cũng rất tâm lý vì vậy nam giới có thể thoải mái và yên tâm khi muốn kiểm tra sức khoẻ sinh sản của mình.

Tại IVFTA-HCM với xu hướng điều trị toàn diện hiệu quả, chắt chiu cơ hội để giúp các gia đình sớm đón được con yêu về nhà, các bác sĩ còn quan tâm đến việc nâng cao sức khoẻ của nam giới sau điều trị hỗ trợ sinh sản, giữ vững bản lĩnh phái mạnh.

Teo tinh hoàn và vô sinh là những biến chứng nguy hiểm nhất với quý ông khi bị viêm tinh hoàn do quai bị. Hiện bệnh chưa có thuốc đặc hiệu nên chủ động phòng ngừa là điều quan trọng nhất.