Túi mật là bộ phận thuộc hệ thống đường dẫn mật. Bộ phận này là nơi chứa đựng, dự trữ dịch mật do gan bài tiết. Một số bệnh lý phổ biến bắt nguồn từ cơ quan này, gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe.
Túi mật là gì?
Túi mật là một cơ quan nhỏ hình quả lê, màu xanh xám, nằm ở phần trên bên phải bụng, ngay dưới gan. Túi mật có chức năng lưu trữ và giải phóng mật. Mật là chất lỏng do gan tiết ra giúp tiêu hóa chất béo trong thực phẩm.
Cấu tạo túi mật
1. Vị trí túi mật
Túi mật nằm ở hạ sườn bên phải bụng, ở phía dưới gan. Túi mật được chia thành ba phần gồm đáy, thân, cổ. Cổ túi mật đổ vào trong ống túi mật. Ống túi mật thường dài 3 - 4 cm.
2. Kích thước túi mật
Túi mật bình thường của người trưởng thành có chiều dài từ 7-10 cm và đường kính ngang 3-4 cm. Mỗi túi có thể chứa đến 50ml dịch mật, tham gia vào quá trình hỗ trợ tiêu hóa.
Chức năng túi mật
Túi mật là một phần của hệ tiêu hóa. Túi mật có chức năng chính là dự trữ mật. Mật giúp hệ tiêu hóa phân hủy chất béo. Dịch mật là hỗn hợp chứa chủ yếu là cholesterol, bilirubin, muối mật.
Khi bạn bắt đầu ăn, túi mật sẽ nhận được tín hiệu, bắt đầu co bóp, ép dịch mật được lưu trữ đi vào ống túi mật. Tiếp theo, dịch mật sẽ đi vào ống mật chủ, đến tá tràng, nhào trộn với thức ăn. Khi ăn xong, lòng túi mật trống rỗng, bắt đầu lại chu trình tích trữ dịch mật.
Các bệnh lý về mật thường gặp
Tương tự những cơ quan khác của cơ thể, túi mật có thể gặp những vấn đề bất thường do một số yếu tố tác động. Nắm được thông tin về những bệnh lý liên quan đến túi mật sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc phát hiện cũng như ngăn ngừa bệnh. Một số bệnh lý thường gặp ở mật như:
1. Sỏi mật
Sỏi mật là những viên sỏi được hình thành trong túi mật hoặc ống mật, có kích thước từ hạt cát cho đến quả bóng bàn. Đây là bệnh lý lành tính nhưng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, sỏi mật sẽ gây ra tình trạng tắc mật (có thể tắc ở túi mật hoặc hệ thống đường mật trong và ngoài gan), dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm.
Không rõ nguyên nhân gây ra sỏi mật nhưng có một số yếu tố thuận lợi cho việc tạo sỏi mật gồm:
- Lối sống: Lối sống ít vận động, béo phì, chế độ ăn nhiều chất béo, cholesterol và ít chất xơ, giảm cân nhanh trong thời gian ngắn, đái tháo đường… làm tăng nguy cơ tạo sỏi mật.
- Các yếu tố nguy cơ không thể thay đổi: Nữ giới, thai phụ, tiền căn gia đình có sỏi mật, tuổi từ 60 trở lên.
- Các yếu tố nguy cơ dùng thuốc làm hạ cholesterol máu, thuốc có nồng độ estrogen cao
Đối với các trường hợp có nhiều yếu tố nguy cơ gây sỏi mật, việc phòng ngừa tốt nhất là nên chủ động tầm soát sỏi mật mỗi năm một lần, đồng thời chú ý đến việc ăn uống và sinh hoạt để giảm nguy cơ tạo sỏi.
2. Polyp túi mật
Polyp túi mật là sự phát triển bất thường của các mô, nhô ra khỏi niêm mạc ở trong túi mật. Phần lớn trường hợp đều không nguy hiểm, hiếm khi gây biến chứng hoặc viêm nhiễm. Chỉ khoảng 5% trong tổng số trường hợp bệnh tiến triển thành ung thư. Bệnh thường được phát hiện tình cờ khi siêu âm bụng hay cắt bỏ túi mật điều trị sỏi.
Phần lớn polyp túi mật đều lành tính nhưng một số ít có thể là ác tính. Vì thế, việc phát hiện và điều trị kịp thời sẽ bảo vệ sức khỏe của người bệnh, ngăn phát triển thành ung thư biểu mô túi mật.
Nguyên nhân hình thành polyp túi mật vẫn chưa được xác định chính xác. Túi mật có chức năng lưu trữ và cô đặc mật (muối mật, cholesterol, chất béo, sắc tố mật). Cơ thể sẽ sử dụng mật để phân hủy và hấp thụ chất béo. Polyp có thể xuất hiện khi quá trình phân hủy chất béo diễn ra không thuận lợi.
Polyp túi mật ác tính là trường hợp hiếm gặp. Tuy nhiên, một số yếu tố có thể làm gia tăng nguy cơ như:
- Người trên 50 tuổi
- Người bị bệnh đái tháo đường
- Polyp tăng kích thước bất thường
- Người bị sỏi mật
3. Viêm túi mật
Viêm túi mật là tình trạng túi mật viêm do vi khuẩn. Bệnh thường xảy ra ở người bị tắc nghẽn ống dẫn mật. Nhiệm vụ chính của túi mật là chứa dịch tiêu hóa (dịch mật). Dịch mật giải phóng vào ruột non, phục vụ quá trình phân hủy chất béo. Tuy nhiên, khi ống dẫn mật bị chặn, mật sẽ bị mắc kẹt, kích thích túi mật gây viêm. Bên cạnh đó, một số nguyên nhân khác có thể gây viêm túi mật như các bất thường ở ống dẫn mật, khối u, nhiễm trùng…
Những đối tượng nằm trong nhóm nguy cơ cao mắc bệnh viêm túi mật:
- Nữ giới trên 50 tuổi
- Nam giới trên 60 tuổi
- Thừa cân, béo phì
- Đái tháo đường
- Thai phụ
- Bệnh Crohn
- Bệnh thận ở giai đoạn cuối
- Bệnh tim
- Tăng lipid máu
- Bệnh hồng cầu hình liềm
- Chế độ ăn uống nhiều chất béo và cholesterol
4. Ung thư túi mật
Ung thư túi mật là ung thư xuất phát từ các tế bào thành túi mật. Bệnh thường không có triệu chứng ở giai đoạn đầu. Đôi khi bệnh được phát hiện tình cờ khi bệnh nhân đi khám sức khỏe tổng quát được siêu âm bụng.
Nếu phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm, khả năng điều trị khỏi bệnh là rất cao. Tuy nhiên, phần lớn trường hợp ung thư túi mật được phát hiện ở giai đoạn muộn. Lúc này, điều trị và tiên lượng thường rất xấu.
Chẩn đoán bệnh lý túi mật
Khi chẩn đoán các bệnh lý túi mật, bác sĩ thường thực hiện như sau:
1. Bệnh sử - tiền căn
Bác sĩ sẽ khai thác tiền sử cá nhân và tình trạng bệnh túi mật trong gia đình người bệnh. Người bệnh cũng được hỏi về những triệu chứng của cơn đau quặn mật như đột ngột đau bụng vùng hạ sườn bên phải hoặc thượng vị, đau lan tới vai phải hoặc sau lung, có thể kèm theo các triệu chứng khác như buồn nôn, nôn ói, sốt , vàng da, vàng mắt, tiểu vàng sậm ….
2. Thăm khám
Ngoài thăm hỏi về bệnh sử, bác sĩ sẽ kiểm tra sinh hiệu của người bệnh và khám bụng, đánh giá tổng quát để tìm kiếm những dấu hiệu của bệnh túi mật như sốt, vàng da niêm… Bác sĩ cũng có thể thực hiện nghiệm pháp “Murphy’sign” để xem xét có hay không cơn đau do túi mật.
3. Xét nghiệm
Những xét nghiệm như xét nghiệm công thức máu, chức năng gan, bilirubin… có thể được chỉ định để xem xét những biến chứng liên quan tới sỏi mật như viêm hoặc nhiễm trùng; chỉ số bạch cầu, men gan hay nồng độ bilirubin trong máu tăng cao.
4. Chẩn đoán hình ảnh
Chẩn đoán hình ảnh cũng là phương pháp cần thiết giúp xác định các bệnh lý ở túi mật. Một số phương pháp thường được chỉ định như siêu âm bụng tổng quát, chụp CT scan bụng , chụp cộng hưởng từ mật tụy (MRCP).
Phương pháp điều trị bệnh túi mật
Phẫu thuật cắt túi mật
Phẫu thuật cắt túi mật thường được chỉ định trong điều trị sỏi túi mật có triệu chứng đau hoặc sỏi quá lớn, polyp túi mật có kích thước lớn hơn hoặc bằng 10mm và ung thư túi mật. Ngoài ra, bất kỳ tình trạng nào ở túi mật gây ra những triệu chứng nghiêm trọng hay ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe người bệnh thì phương pháp này sẽ được chỉ định điều trị.
Những trường hợp phát hiện sỏi mật không triệu chứng, polyp nhỏ hơn 10mm, u cơ tuyến túi mật ….thì nên theo dõi định kỳ khoảng 6 tháng - 1 năm để phát hiện sớm những tiến triển của bệnh lý túi mật.
Cách bảo vệ túi mật khỏe mạnh
Chúng ta cần lưu ý những vấn đề sau để giữ túi mật luôn khỏe mạnh:(1)
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Túi mật tiết ra mật mỗi khi ăn. Khi bỏ bữa, dịch mật sẽ tích tụ. Tình trạng này có thể làm tăng tích tụ cholesterol trong túi mật. Lâu dần, chất béo sẽ bị cứng lại, tạo thành sỏi mật. Vì thế, điều bắt buộc là phải ăn uống lành mạnh, tránh bỏ bữa.
- Tiêu thụ chất xơ: Bạn nên bổ sung vào thực đơn mỗi ngày các loại thực phẩm giàu chất xơ như rau xanh, lúa mạch, bơ, táo, bông cải xanh, ngũ cốc nguyên hạt… Điều này sẽ giúp giảm lượng cholesterol xấu, bảo vệ sức khỏe tim mạch, giúp ngăn ngừa sỏi mật.
- Kiểm soát tốt cân nặng: Thừa cân, béo phì có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi mật. Do đó, bạn nên kiểm soát tốt cân nặng, không để bản thân bị căng thẳng kéo dài. Hãy ăn nhiều trái cây tươi và rau vì chúng chứa nhiều nước và chất xơ, có thể giúp no lâu. Ngoài ra, bổ sung nhiều đạm thực vật cũng có thể làm giảm nguy cơ mắc các bệnh lý túi mật.
- Tránh các món ăn chiên: Thực phẩm chiên chứa nhiều chất béo bão hòa, làm tăng cholesterol trong máu.
- Uống đủ nước: Việc làm này giúp cơ thể ngăn các bệnh lý ở mật do nước giúp mật hạn chế bị lắng đọng, giảm nguy cơ hình thành sỏi mật.
- Thể dục: Tập thể dục hằng ngày là thói quen tốt, giúp tăng cường sức khỏe toàn diện. Thói quen tốt này sẽ giúp đốt cháy calo, cải thiện tâm trạng và bảo vệ túi mật. Mỗi ngày, bạn nên luyện tập ít nhất 30 phút với các hoạt động như đi bộ, chạy bộ, đạp xe, bơi lội, tập yoga…
Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa (BVĐK Tâm Anh TP.HCM) và Khoa Tiêu hóa - Gan mật - Tụy (BVĐK Tâm Anh Hà Nội) là những trung tâm y tế chuyên khoa Tiêu hóa uy tín, cung cấp dịch vụ thăm khám và điều trị cao cấp, hiệu quả cho các bệnh nhân mắc các vấn đề liên quan đến đường tiêu hóa từ nhẹ đến nặng. Hệ thống BVĐK Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ Nội khoa - Ngoại khoa - Nội soi tiêu hóa chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm, bên cạnh đó là sự hỗ trợ của hệ thống thiết bị y tế hiện đại, nhập khẩu từ nước ngoài, phục vụ tối đa nhu cầu thăm khám và điều trị của khách hàng.
Để đặt lịch thăm khám và điều trị các bệnh lý đường tiêu hóa với các chuyên gia bác sĩ về Tiêu hóa của Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, xin vui lòng liên hệ:
Túi mật là nơi dự trữ dịch mật phục vụ cho hoạt động tiêu hóa. Những bất thường ở cơ quan này sẽ gây ra nhiều hệ lụy ảnh hưởng xấu đến quá trình tiêu hóa. Vì thế, bạn nên duy trì lối sống lành mạnh, thường xuyên theo dõi biểu hiện của cơ thể để sớm phát hiện và thăm khám khi có bất thường xảy ra.
